sunlost

چرتکه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

یک چرتکهٔ روسی (شاوتی)

چرتکه وسیله‌ای قدیمی است که برای انجام محاسبات به کار می‌رود. از آن می‌توان برای انجام چهار عمل اصلی ریاضی استفاده کرد و حتی می‌توان آن را برای محاسبه ریشه دوم و سوم اعداد نیز به کار برد.

محتویات

• ۱ پیرامون واژه
• ۲ پیشینه
• ۳ ساختار
• ۴ کاربرد برای چهار عمل اصلی
• ۵ پانویس
• ۶ نگارخانه
• ۷ جستارهای وابسته
• ۸ منابع

پیرامون واژه

چرتکه واژه‌ای است که از زبان روسی (واژه chetka) وارد فارسی شده‌است.^[۱] چتکه در زبان روسی به معنی «تسبیح» است.

پیشینه

در بسیاری از تمدنهای اولیه از چرتکه استفاده می‌شده‌است. سومریان، مصریان، ایرانیان، یونانیان، چینیان، رومیان و هندیان هر یک در دوره‌ای از تاریخ از چرتکه استفاده می‌کرده‌اند. بر پایهٔ برخی منابع در زمان امپراطوری هخامنشیان (حدود ۵۰۰ پیش از میلاد) ایرانیان نخستین کسانی بودند که از چرتکه استفاده می‌کردند.^[۲] با این حال شواهدی نه چندان واضح نیز استفاده از آن را پیش از ایرانیان گزارش می‌کند. در روم قدیم چرتکه لوحی مومی بود که با شن پوشیده می‌شد.

از چرتکه هنوز هم در چین و ژاپن و ایران استفاده می‌شود.

ساختار

چرتکه از قابی تشکیل شده‌است که دارای سیمهایی موازی با یکدیگر است و مهره‌هایی بر روی این سیمها حرکت می‌کنند. هر ستون -که از یک سیم تشکیل شده است- نشاندهنده یک جایگاه در سامانهٔ دهدهی است. نخستین ستون سمت راست، ستون یکانها است وستون بعدی که در سمت چپ آن قرار می‌گیرد ستون دهگانهاست و به همین ترتیب ستونها ادامه می‌یابند.

کاربرد برای چهار عمل اصلی

از سمت راست ارقام اولین عدد مورد نظر را وارد می‌کنیم به این صورت که به ازای هر رقم، همان تعداد از مهره‌های یکان، دهگان، صدگان و... را پایین می‌آوریم. سپس برای وارد کردن عدد بعدی به همان ترتیب، به ازای هر رقم تعدادی از مهره‌ها را پایین می‌آوریم ولی اگر تعداد مهره‌های مورد نیاز برای پایین آوردن کافی نبود، مابازای ۱۰ را نگه داشته و فقط یک مهره به مهره‌های سمت چپ آن اضافه می‌کنیم.

پانویس

1. دکتر محمد معین، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر،۱۳۴۲
2. West Asian Mathematics - History for Kids!

  با تشکر از سایت ویکی پدیا http://fa.wikipedia.org